Czym jest Integracja Sensoryczna?

W końcu lat sześćdziesiątych w oparciu o przegląd literatury z zakresu psychologii rozwojowej, psychologii uczenia się, neurobiologii, neurofizjologii i własne doświadczenia kliniczne dr A. Jean Ayres terapeuta zajęciowy i psycholog sformułowała hipotezy wskazujące na implikacje funkcji psychoneurologicznych w zachowaniu i uczeniu się dziecka. Aby zweryfikować postawione hipotezy skonstruowała metody badawcze i przeprowadziła szereg badań których wyniki zamieściła w kilkudziesięciu publikacjach /Ayres 1974, Ayres 1967, Ayres 1975/. Wyniki tych badań wykazały, że istnieją czynniki mierzone za pomocą jej testów występujące tylko u dzieci z dysfunkcjami ośrodkowego układu nerwowego. Wyłonione czynniki obejmujące integrację danych wejściowych z jednego lub więcej systemów sensorycznych zinterpretowała jako zaburzenia integracji sensorycznej. Ayres zauważyła, że dysfunkcje te miały wpływ na reakcje posturalne, napięcie mięśni, planowanie ruchu, rozwój mowy, zachowanie, emocje i funkcje poznawcze.
Kolejne lata badań prowadzonych przez Ayres i jej współpracowników zaowocowały rozwojem teorii integracji sensorycznej, obejmującej teoretyczne podstawy procesów integracyjnych, metody diagnozy zaburzeń tych procesów i specyficzne techniki terapeutyczne.
Integracja sensoryczna to proces organizujący docierające do mózgu informacje płynące z ciała i środowiska. W procesie tym mózg rozpoznaje, segreguje, interpretuje i unifikuje te informacje tak by mogły być użyte w reakcji na wymagania płynące z otoczenia w celowym działaniu.
Zmysły dostarczają informacji o fizycznej kondycji naszego ciała i otoczenia wokół nas. Dane te pochodzą z receptorów wzrokowych, słuchowych, dotykowych, węchowych i smakowych a nawet ze specjalnego systemu rejestrującego ruch /układ przedsionkowy/. Mózg nieustannie organizuje te wiadomości – lokalizując je, rozpoznając, segregując i integrując. Gdy płyną w prawidłowej organizacji, mogą być użyte do formułowania percepcji, planowania ruchu, napięcia mięśniowego, postawy, emocji, uczenia się i wielu innych. Jeśli pojawiają się nieprawidłowości w tym procesie mamy do czynienia z problemami w pobudzeniu dziecka, nadmiernej ruchliwości, kłopotami z koncentracją uwagi, zaburzeniami w rozwoju koordynacji ruchu, umiejętności pisania czy czytania.
Ayres w swych pracach /1972,1974,1991/ podkreśla ,że niemowlę widzi , słyszy i czuje bodźce dochodzące z jego ciała i otoczenia ale nie jest jeszcze zdolne do, różnicowania znaczenia dźwięków, oceny odległości ,koordynacji ruchów itd. W miarę rozwoju dzięki zdolności do organizacji wrażeń sensorycznych kształtuje się koncentracja na doznaniach sensorycznych, właściwa rejestracja i przetwarzanie, rozwija się integracja sensoryczna prowadząc do koordynacji ruchów i organizacja zachowania.
Adekwatna integracja sensoryczna jest podstawą do prawidłowego rozwoju dziecka. Wysoce skomplikowane procesy takie jak koordynacja ruchowa, planowanie ruchu, percepcja słuchowa czy wzrokowa, mowa, czytanie, pisanie czy liczenie, są zależne od procesów integracyjnych dokonujących się w ośrodkowym układzie nerwowym. Procesy integracji sensorycznej dokonują się w rdzeniu kręgowym, w pniu mózgu, móżdżku i wreszcie w półkulach mózgowych. Wszystkie wyższe procesy umysłowe zależą szczególnie od adekwatnej organizacji wrażeń w pniu mózgu gdzie mają swój początek procesy integracyjne. Dopiero po przejściu pnia mózgu może dokonywać się bardziej szczegółowe opracowywanie wrażeń sensorycznych w korze mózgowej. Stwierdzenie to wynika z założenia, że mózg funkcjonuje jako całość. Na skutek różnych czynników wpływających na rozwój dziecka podczas ciąży, czynników okołoporodowych i pojawiających się w późniejszym rozwoju może dojść do zaburzeń w procesach integracji sensorycznej. Do diagnozy tych zaburzeń Ayres opracowała specjalne metody: Południowo-Kalifornijskie Testy Integracji Sensorycznej /SCSIT / i Testy Praksji /SIPT/. Dostosowała również próby kliniczne do stosowania w diagnozowaniu dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej. Zaburzenia te mogą mieć różne nasilenie od łagodnego po znaczne i przejawiać się w różny sposób. Symptomy zaburzeń integracji sensorycznej często ze sobą współwystępują tworząc syndromy wyłonione przez Ayres i jej współpracowników na podstawie analizy czynnikowej wielu badań różnych grup dzieci.

Kiedy zgłosić się do terapeuty?

Rodzice uważnie obserwując swoje dziecko potrafią dostrzec niepokojące zachowania dziecka, które mogą być objawem zaburzonej integracji sensorycznej.

 Jednym z pierwszych objawów, jakie możemy obserwować w okresie niemowlęcym są trudności dziecka w zrozumieniu położenia i ruchu ciała w przestrzeni. Niektóre niemowlęta boją się ruchu, ponieważ informacje wewnętrzne z mięśni, stawów i układu równowagi nie są precyzyjnie opracowywane przez ich układ nerwowy. Gdy matka ułoży dziecko na plecach podczas karmienia, zaczyna płakać i wyginać ciało, jeśli ojciec unosi je do góry obraca się nim jest przerażone, płacze, napina się. Dzieje się tak, ponieważ nie jest w stanie wyraźnie sobie uzmysłowić, jakie ruchy wykonuje jego głowa i całe ciało jest przytłoczone i wystraszone niezrozumiałymi bodźcami. Inne nie lubi, gdy są przytulane przez mamę. Nie tolerują delikatnego dotyku. Niektóre zbyt wrażliwie reagują na dźwięki lub światło. Częściej niż ich rówieśnicy płaczą i są rozdrażnione. Dzieci te są przeciążone normalnie występującymi bodźcami sensorycznymi. Zachowanie ich odbiega od zachowania prawidłowo rozwijającego się niemowlęcia, które może oczywiście mieć czasem okres płaczu potrzebuje przytulnego cichego miejsca. Zwykle mają zaburzenia regulacji zachowania spowodowane zaburzeniami integracji sensorycznej. Niemowlęta mogą być niezdolne do prawidłowego przetwarzania bodźców sensorycznych. Często płaczą, więc i mogą sprawiać wrażenie, że mają kolkę. Niemowlęta te mogą mieć niespokojny sen. Ich cykl dobowy snu i czuwania jest zaburzony, dlatego mało śpią, krótko śpią i zasypiają lub budzą się z płaczem. Nieco starsze dzieci z zaburzeniami regulacji zwykle bardzo łatwo wpadają w złość. Czasem mają poważne trudności przy dokonywaniu jakiejkolwiek zmian np.; po kąpieli nie chcą wyjść z wanny, trudno im zakończyć jakąś zabawę. Najczęściej są rozdrażnione w miejscach gdzie jest nadmiar bodźców sensorycznych takich jak supermarkety. Jest również grupa dzieci ,które lubią w szczególny sposób na działanie pewnych bodźców sensorycznych. Uwielbiają, jeśli tata je podrzuca do gór, lubią być długo huśtane czy obracane na karuzeli. Więcej niż ich rówieśnicy biegają i wspinają się. U części z nich można dostrzec pewne opóźnienia rozwojowe w opanowywaniu umiejętności siadania i stania oraz bezpiecznego i skoordynowanego poruszania się u innych jednak nie obserwuje się szczególnych opóźnień w rozwoju podstawowych funkcji ruchowych. Uważnie obserwując je zauważamy jedynie pewne różnice jakościowe podczas przemieszczania się w przestrzeni, manipulacja zabawkami itp. Wraz z wejściem dziecka w wiek przedszkolny oczekujemy coraz większego rozwoju umiejętności, takich jak huśtanie się na huśtawce, jazda na trzykołowym rowerku czy samodzielne ubieranie się i jedzenie. Niektóre dzieci z zaburzoną integracją sensoryczną mają problemy z opanowaniem tych umiejętności. Innym przejawem zaburzeń jest nadmierna ruchliwość. Rodzice zauważają, że ich dziecko znacznie krócej niż ich rówieśnicy potrafi bawić się pozostając w jednym miejscu. W wieku szkolnym nadal mają trudności z ubieraniem się, wiązaniem butów, posługiwaniem się sztućcami. Mogą mieć trudności w pisaniu i rysowaniu, szybko się męczą szczególnie przy wykonywaniu precyzyjnych zadań przy biurku. Inne na skutek zaburzeń w prawidłowym rozwoju ruchowym oczu mają problemy w nauce czytania. Czytają wolniej, gubią linię, w której czytali. Znacznie dłużej przepisują z tablicy niż ich rówieśnicy, gubią litery lub opuszczają wyrazy. Czasem podejmowane formy terapii takie jak reedukacja, terapia psychopedagogiczna nie przynoszą efektu. Dzieci w wieku szkolnym zwykle grają coraz bardziej złożone, z większą liczbą etapów i reguł gry. Pewna grupa dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej nie uczestniczą w nich, ponieważ mają słabą koordynację lub nie rozumieją reguł gry. Podczas takich zabaw zużywają tak dużo energii próbując wyobrazić sobie jak poruszać i zachowywać podczas gry, że nie zostaje im już jej zbyt dużo do zrozumienia niuansów tego, w co grają i popełniają wiele pomyłek.

W wieku szkolnym nie wygasają problemy z właściwym przetwarzaniem i wykorzystaniem informacji sensorycznych. Nadal są bardzo wrażliwe na niektóre bodźce sensoryczne takie jak jasne światło /świetlówki, jasne słońce/, ostre dźwięki /dzwonek szkolny, hałas na przerwie za oknem klasy, głos ,krzyk pani/, zapachy /perfumy, zapachy dochodzące z kuchni/, lekki dotyk /niespodziewany dotyk kolegi, nagłe niespodziewane pogłaskanie po głowie itd. Dzieci te mają kłopoty z koncentracją są nadruchliwe i sprawiają wiele kłopotów w domu i szkole na lekcjach czy podczas przerw. Często maja problemy z nauką czytania i jakością pisania. Pojawiają się typowe objawy jak dla dysleksji lub dysgrafii. Rodzice poszukując odpowiedzi na pytanie, dlaczego moje dziecko zachowuje się nieco inaczej niż jego rówieśnicy trafiają do różnych specjalistów. Warto zwrócić się o pomoc do terapeuty integracji sensorycznej by przeprowadził odpowiednie do wieku dziecka badanie i stwierdził czy obserwowane zachowanie niepokojące rodziców lub nauczycieli jest wynikiem zaburzeń integracji sensorycznej. Najlepiej zwracać się do doświadczonych terapeutów, którzy w oparciu o doświadczenie potrafią właściwe zinterpretować wyniki badań. Niewłaściwa diagnoza skutkuje zalecaniem niewłaściwej terapii.

Terapeuci SI - gabinet nr 28

Monika Woźniak  - pedagog 

Małgorzata Wardziak-Białoszkiewicz-pedagog specjalny